Frans Pourbus, 1569 - 1622

Oorsprong en opleiding van Frans Pourbus

Als zoon en kleinzoon van verschillende vertegenwoordigers van de Nederlandse Renaissance had Pourbus al bij zijn geboorte, rond 1569, een bloeiende carrière. Grootvader Pieter Pourbus had zijn zoon Frans Pourbus de Oude naar Antwerpen gestuurd om in de leer te gaan bij de grootste schildersfamilie van Vlaanderen in die tijd: de Vriendt.

Frans werkte daar in het beroemde schildersatelier van Frans Floris en trouwde met Suzanna, de dochter van architect Cornelis Floris II. Frans Pourbus II werd geboren in de herfst van 1569.

De jongen werd door zijn vader opgeleid om te schilderen. Na zijn dood verhuisde hij naar zijn grootvader, die ook zijn leraar werd.

Frans had talent. Dat blijkt uit een werk dat hij op tienjarige leeftijd signeerde en grootvader Pieter leerde zijn getalenteerde kleinzoon de kneepjes van het portretschilderen. Maar Pieter stierf in 1584 en de 15-jarige Fransman was nog niet oud genoeg om zelfstandig meester te worden.

Naar alle waarschijnlijkheid wordt Frans verder opgeleid door Francken, een van zijn vaders collega's die ook in het atelier van Floris Vriendt werkte. Het eerste gesigneerde werk van Frans is een portret van Frans Francken.

Succesvolle schilder

Een belangrijk gegeven is dat toen Frans Pourbus de Jongere in 1591 meester werd in Antwerpen.

Frans ontwikkelde zich al snel tot een getalenteerd portrettist en kreeg opdrachten van de Antwerpse bourgeoisie. Hij trekt ook de aandacht van de leden van het Brusselse hof. Zo portretteert hij in 1592 een van de raadgevers van koning Filips II van Spanje, Nicolaas Hellincx, en zijn vrouw.

Frans schilderde gedetailleerder dan zijn vader en grootvader, meer menselijk.

In 1599 maakte Frans in opdracht van aartshertog Albrecht en zijn vrouw Isabella portretten van hen, maar niet in de stijl die Frans gewend is. Ze willen de stijl uit Spanje, geen emotie, eerder stijf, maar met al zijn pracht en praal.

Door deze schilderijen werd Frans steeds opvallender en werd vervolgens door verschillende edelen in binnen- en buitenland gevraagd om ook van hen portretten te maken. Zo komt Frans in Italië terecht, waar de hertog van Mantua Frans vraagt zijn familie te vereeuwigen.

Daar ontmoet Frans ook Peter Paul Rubens en in beide werken wordt de invloed van de ander zichtbaar.

Pourbus als Hofschilder

Tijdens een van zijn reizen wordt Pourbus naar het Franse hof in Parijs gestuurd. In 1609 vraagt de Franse koningin, Maria de 'Medici, tevens schoonzus van Vincenzo Gonzaga, haar familie opnieuw te portretteren.

Uiteindelijk wordt Frans hofschilder onder Lodewijk XIII.

Frans Pourbus vestigt zich in de Faubourg Saint-Germain in Parijs en bouwt zijn eigen atelier, waar hij verschillende leerlingen in dienst heeft. Slechts twee van hen zijn bij naam bekend: Louis Beaubrun en Justus Sustermans.

Zijn stijl wordt meer en meer barok, met meer beweging, meer uitwerking van ruimte en kleding. Maar de gezichten, vooral de blikken, behouden dezelfde intensiteit als in zijn vroegste werken. De figuren kijken de toeschouwer aandachtig aan, maar houden de nodige afstand door de zweem van melancholie in hun ogen die hen verinnerlijkt.

Pourbus wordt ook verliefd op Elisabeth Francken, dochter van Jérôme Francken, en samen hebben ze een dochter, Elisabeth Pourbus. Ze zouden echter nooit trouwen.

Frans Pourbus de Jonge overlijdt op 9 februari 1622 in Parijs, op 53-jarige leeftijd.

Frans Pourbus de Jonge schilderijen in musea en galerieën

• Rijksmuseum, Amsterdam
• Louvre, Parijs
• Prado, Madrid
• Fine Arts Museums of San Francisco
• Kunsthistorisches, Wenen
• The Royal Collection, Londen
• Bilbao Fine Arts Museum